W toku rozwoju doświadczamy różnych konfliktów i rozwijamy wewnętrzne zasoby, aby poradzić sobie z leżącymi u ich podstaw kwestiami. Pozwala to nam przejść do następnego etapu rozwoju. Nie zawsze jednak udaje nam się pozytywnie zakończyć dany etap w dzieciństwie. Zdarza się, że nie otrzymujemy wystarczającej ilości przyzwoleń w naszym domu rodzinnym i na jakimś etapie doświadczamy niepowodzenia. Na szczęście mamy możliwość rozwinąć te zasoby (związane z danym etapem) już w dorosłym życiu.

Pam Levin, analityczka transakcyjna i laureatka nagrody Erica Berne’a, zwraca uwagę na to, że w naszym dorosłym życiu występuje pewien przewidywalny wzorzec, tożsamy z tym, którego doświadczaliśmy w dzieciństwie. Bazuje on właśnie na etapach rozwoju z naszego dzieciństwa. Doświadczamy wówczas tych samych konfliktów, choć tym razem w wydaniu dorosłego życia. Na poziomie psychologicznym do rozstrzygnięcia są jednak te same kwestie, które wymagają analogicznych zasobów i które prowadzą do budowania potencjału w siedmiu kluczowych obszarach:

• mocy bycia – do istnienia;
• mocy robienia – do działania;
• mocy myślenia – do używania logiki i różnych konceptów;
• mocy tożsamości – aby wiedzieć, kim jestem;
• mocy swoich umiejętności – aby rozwijać swój potencjał;
• mocy regeneracji – aby „produkować” życie na nowo;
• mocy odzyskiwania – do rozwijania swojej efektywności w każdym wieku.

Mocy w tych obszarach nabywamy na poszczególnych etapach naszego rozwoju w dzieciństwie, a następnie podczas odtwarzania ich w dorosłym życiu.

Dzisiejszy tekst miał być o tym, jakie przyzwolenia są potrzebne dzieciom na poszczególnych etapach rozwoju oraz kiedy szczególnie warto je sobie dawać już w dorosłym życiu. Miał być, ponieważ im bardziej zagłębiałam się w temat, tym więcej ciekawych szczegółów odkrywałam:

• jakie przesłanki w dorosłym życiu wskazują na to, że nie zakończyliśmy pomyślnie danego etapu?
• jakie zachowania rodziców potencjalnie wspierają rozwój zasobów u dziecka?
• jakie zachowania rodziców potencjalnie ograniczają dziecko?
• jak możemy „nadrobić” dany etap w dorosłym życiu?
• jakie wyzwania rozwojowe stoją wówczas przed nami?

Wyszło mi z tego opracowanie znacznie większe, niż planowałam. Z tego też względu przedstawiam dzisiaj szczegółowo opisane dwa pierwsze etapy: BYCIE i ROBIENIE, obejmujące czas od narodzenia do 18 m-ca życia. Kolejne etapy opiszę niebawem!

ETAP I: BYCIE

Pierwszy raz doświadczany od narodzin do 6 miesiąca życia.

Na tym etapie zadania rozwojowe związane są z byciem blisko i sygnalizowaniem oraz zaspokajaniem potrzeb. Ważny jest fizyczny kontakt, intymność i dotyk. Kluczowa jest potrzeba, aby to inni zaopiekowali się nami przez jakiś czas, aby możliwe było przejście do kolejnego etapu (robienia). Dziecko uczy się sygnalizować swoje potrzeby, akceptować dotyk i opiekę, tworzyć wieź i ufać, że rodzic zatroszczy się o nie. Na tym etapie decyduje też o tym, aby być oraz żyć.

Kluczowe pytanie: Czy to jest OK dla mnie być tutaj, aby dać znać o swoich potrzebach i uzyskać opiekę?

Rozwijany stan Ja: Dziecko Wolne.

Jako dorośli doświadczamy tego etapu, gdy:

• jesteśmy zmęczeni, zranieni, bezbronni, chorzy lub pod wpływem stresu;
• przechodzimy przez okres gwałtownych zmian albo rozwoju;
• doświadczamy osobistej straty;
• opiekujemy się niemowlęciem (także w trakcie ciąży);
• jesteśmy na początku istotnego procesu (nowa praca, nowy związek).

Symptomy doświadczania tego etapu w dorosłości mogą obejmować: potrzebę częstszego jedzenia (słodycze!) oraz większej ilości snu, trudności z myśleniem i problemy z koncentracją, zwiększoną wrażliwość ust i dziąseł (wskazówką jest też częste kierowanie dłoni do ust). Pojawia się potrzeba, aby na chwilę przestać myśleć i działać, pragnienie, aby mieć kogoś, kto się wszystkim zaopiekuje. Zauważalna jest potrzeba fizycznej bliskości i rozwijania z kimś więzi opartej na miłości, zmysłowości, emocjonalności. Często pojawia się poczucie wyczerpania emocjonalnego i potrzeba naładowania swoich baterii. Odżywają kwestie związane z zależnością i zadbaniem o zasoby: Czy mogę komuś zaufać? Czy umiem zadbać o swoje potrzeby / witalność / zmysły? Czy mam wystarczająco pieniędzy / jedzenia / miłości / seksu (zasobów), aby zadbać o siebie?

Pam Levin podaje przykład 52-letniej businesswoman, odnoszącej sukcesy zawodowe, która doświadczając tego etapu zaczęła intensywnie delegować wszystkie możliwe do oddelegowania obowiązki na innych. Poszukiwała przy tym spokoju dla siebie – chciała zaszyć się na kilka miesięcy w domu, ze swoim mężem. Nie chciała też myśleć o niczym. Jak sama określiła, miała potrzebę hibernować. Czerpała też jednak przyjemność z przyjęć i podróży, na które w końcu miała czas.

Kiedy etap ten wymaga ponownego przejścia? Gdy w toku niemowlęctwa nie rozwinęliśmy w wystarczającym stopniu zasobów z nim związanych. Zobacz, na ile dotyczą Cię poniższe stwierdzenia:

• Nie ufam innym.
• Chcę, aby inni domyślali się moich potrzeb, mimo że ich o nic nie proszę.
• Nie wiem, czego chcę.
• Nie potrzebuję niczego, czuję się odrętwiały/a, bez czucia.
• Wierzę, że potrzeby innych są ważniejsze niż moje.
• Nie wierzę, że inni wyjdą mi naprzeciw.
• Nie lubię być dotykany/a albo przeciwnie – kompulsywnie dotykam lub też nie czerpię przyjemności z dotyku o charakterze erotycznym.
• Niechętnie ujawniam informacje o sobie, szczególnie negatywne.

Przyzwolenia, które możesz dać dziecku na tym etapie, a także sobie, gdy go doświadczasz już jako dorosła osoba, obejmują troskliwe i karmiące komunikaty, ciepło, intymność, przyjemny kontakt fizyczny:

Kiedy wspieramy dziecko na tym etapie rozwoju, ważne jest, aby czuło, że jest chciane, mile widziane i akceptowane takie, jakie jest, bezwarunkowo, a także, że jego potrzeby są ważne. Wspierające zachowania rodziców obejmują:

• dostarczanie stałej, kochającej opieki;
• odpowiadanie na potrzeby niemowlęcia;
• myślenie za dziecko;
• trzymanie i patrzenie na dziecko podczas karmienia;
• mówienie do dziecka i naśladowanie jego dźwięków;
• troskę wyrażaną dotykiem, patrzeniem, mówieniem i śpiewaniem;
• uzyskanie wsparcia, gdy sami nie są pewni, jak zatroszczyć się o dziecko;
• bycie wiarygodnymi i godnymi zaufania;
• pozwolenie sobie na to, aby inni zatroszczyli się także o nich samych.

Niesprzyjające zachowania rodziców obejmują natomiast ignorowanie i niereagowanie na sygnały dziecka, brak wystarczającej ilości dotyku i noszenia na rękach, reagowanie z usztywnieniem lub złością albo zdenerwowaniem, karmienie zanim dziecko zasygnalizuje potrzebę, karanie, krytykowanie dziecka (za cokolwiek), brak ochrony malucha (w tym także od rodzeństwa), brak zdrowego otoczenia (fizycznie – niezdrowe warunki).

Gdy doświadczamy tego etapu jako dorośli, ważne, abyśmy pozwolili sobie poczuć się OK w miejscu, w którym jesteśmy, a także abyśmy pozwolili sobie przyjmować opiekę oraz pozytywny i chciany dotyk – bez poczucia winy, czy wstydu. Wyzwania rozwojowe dotyczą wówczas:

• proszenia o opiekę;
• szukania sposobów zaspokojenia swoich potrzeb;
• akceptowania dotyku (pożądanego!);
• akceptowania opieki;
• tworzenia emocjonalnych więzi i uczenia się zaufania do innych dorosłych oraz do siebie;
• decyzji o tym, aby być i żyć w pełni.

Zachowania, które mogą pomóc konstruktywnie przejść przez ten etap w dorosłym życiu:

• używanie stanu Ja-Rodzic Ochraniający do zadbania o potrzeby swojego wewnętrznego dziecka;
• ciepła kąpiel i terapeutyczny masaż;
• śpiewanie kołysanek swojemu wewnętrznemu dziecku;
• przytulanie się;
• zadbanie o przyjemną i komfortową przestrzeń w swoim domu;
• przeżycie żałoby po wczesnodziecięcej separacji od rodziców (pobyt w szpitalu, rozwód, adopcja);
• wizualizacja: Wyobraź sobie siebie, jako dziecko. Wyobraź sobie też wszystkich wspaniałych, idealnych, troskliwych rodziców: mamy i tatów, którzy widzą to dziecko. Co robią? Co mówią? Zrób to względem siebie i powiedz to sobie. Poproś też kogoś, kogo kochasz, aby zrobił to i powiedział te słowa do Ciebie.
  Warto rozważyć także psychoterapię, jeśli czujesz, że potrzebujesz.

ETAP II: ROBIENIE

Pierwszy raz doświadczany od 6 do 18 miesiąca życia.

Etap ten związany jest z potrzebą eksploracji, szczególnie zmysłami. Czuć, dotknąć, widzieć, poczuć zapach i posmakować świata – to kluczowe zadania rozwojowe. Potrzebna jest różnorodna stymulacja. To czas, w którym dziecko decyduje się ufać innym oraz ufać, że eksplorowanie świata jest bezpieczne i wspaniałe. Uczy się także ufać swoim zmysłom, być kreatywne i aktywne oraz otrzymywać wsparcie, gdy to wszystko robi.

Kluczowe pytanie: Czy eksplorowanie i próbowanie nowych rzeczy jest dla mnie bezpieczne i czy mogę ufać temu, czego się uczę?

Rozwijany stan Ja: Mały Profesor.

Jako dorośli doświadczamy tego etapu, gdy:

• pozwoliliśmy komuś zaopiekować się nami przez jakiś czas;
• jesteśmy w nowym miejscu;
• jesteśmy w trakcie kreatywnego procesu;
• uczymy się czegoś związanego z sensorycznością (śpiew, nauka gry na instrumencie, nowy język);
• jesteśmy na początku ustanawiania nowego poziomu niezależności;
• opiekujemy się małym dzieckiem.

Symptomy doświadczania tego etapu w dorosłości obejmują potrzebę bycia w ruchu, mobilności. Może to być ważne do tego stopnia, że pojawi się lęk przed stagnacją. Ważna staje się wówczas ciekawość i intuicja, odkrywamy nowe motywacje życiowe i poszukujemy przyjemności, szczególnie związanej z ruchem, jak np. spacery po nowych miejscach. Może pojawić się konflikt dotyczący tego, kiedy coś inicjować, a kiedy wybrać brak aktywności oraz kiedy podążać do celu, a kiedy pozwolić sobie na brak celu.

Pam Levin podaje przykład młodego lekarza, który stwierdza, że uczy się od 5 roku życia i nawet nie wie, jaka jest reszta świata. Decyduje się w związku z tym odłożyć na bok rezydenturę oraz przyszłą specjalizację i rusza w podróż, zobaczyć wybrane przez siebie kraje. Chce poznać trochę świata zanim zdecyduje, gdzie chce się wpasować.

Kiedy etap ten wymaga ponownego przejścia? Gdy w toku niemowlęctwa nie rozwinęliśmy w wystarczającym stopniu zasobów z nim związanych. Zobacz, na ile dotyczą Cię poniższe stwierdzenia:

• Jestem znudzony/a.
• Nie chcę niczego inicjować.
• Inni widzą mnie, jako nadmiernie aktywnego/ą lub namiętnie cichego/ą.
• Nie chcę robić czegoś, jeśli nie można tego zrobić perfekcyjnie.
• Inni widzą mnie, jako nadmiernie starannego/ą i schludnego/ą.
• Sam/a nie wiem, co rzeczywiście wiem.
• Czuję, że bycie wspieranym/ą i chronionym/ą nie jest tak naprawdę ok.

Przyzwolenia, które możesz dać dziecku na tym etapie, a także sobie, gdy go doświadczasz już jako dorosła osoba, obejmują dalsze dostarczenie fizycznej uwagi oraz wspierające przekazy:

Kiedy wspieramy dziecko na tym etapie rozwoju, ważne jest, aby czuło, że może eksplorować i doświadczać, znajdować swoją drogę i nadal ma przy tym nasze wsparcie i akceptację. Chodzi tu o dostęp do różnego środowiska i eksplorowania go w bezpiecznych, rodzicielskich ramach. O pełną akceptację: zarówno witalności, jak i pokazywanych emocji oraz chwil wyciszenia. Wspierające zachowania rodziców obejmują:

• uznanie dla dziecka za podejmowanie się zadań rozwojowych;
• dalsze zapewnianie miłości;
• zadbanie o bezpieczne środowisko;
• chronienie dziecka przez zrobieniem sobie krzywdy;
• powiedzenie dwóch „tak” na każde „nie”;
• dostarczanie różnorodnych doświadczeń stymulujących zmysły z wykorzystaniem różnych form adekwatnych dla maluchów (zabawki edukacyjne, muzyka, dotyk, itp.);
• powstrzymywanie się przed przerywaniem dziecku eksplorowania, jeśli to możliwe;
• powstrzymywanie się przed przerywaniem danego zachowania dziecka, np. przez komentowanie, które rozprasza dziecko i kieruje uwagę na coś innego; zamiast tego mówienie o tym, co dziecko robi w danej chwili;
• naśladowanie dźwięków wydawanych przez dziecko;
• mówienie do dziecka (dużo!);
• reagowanie, gdy dziecko inicjuje zabawę;
• zadbanie o swoje własne potrzeby.

Niesprzyjające zachowania rodziców obejmują natomiast niezapewnienie właściwej ochrony dziecku, ograniczanie jego mobilności, krytykowanie lub zawstydzanie malucha (szczególnie za eksplorowanie); karanie; oczekiwanie od dziecka, że nie będzie dotykało „cennych” rzeczy; oczekiwanie szybkiego odstawienia od nocnika; negatywne znaki rozpoznania.

Gdy natomiast doświadczamy tego etapu jako dorośli, ważne, abyśmy pozwolili sobie eksplorować i szukać swojej drogi, karmić zmysły i otrzymywać przy tym wsparcie. Czasami oznacza to podróż w nieznane i to także wymaga naszej zgody: aby wyruszyć w podróż bez celu, w którym swoją drogę odkrywamy już w trakcie. Może to dotyczyć faktycznej podróży, a może znajdowania swoje przestrzeni zawodowej lub prywatnej. Wyzwania rozwojowe dotyczą wówczas:

• eksplorowania i doświadczania świata w nowy i zarazem bezpieczny sposób;
• wzmacniania doświadczania wszystkim zmysłami;
• sygnalizowania potrzeb i zaufania do osób, które są jego warte oraz do siebie;
• kontynuowania tworzenia bezpiecznego przywiązania do kochających i wspierających osób;
• proszenia o pomoc w trudnych, stresujących sytuacjach;
• poszukiwania opcji działania oraz akceptowania, że nie wszystkie problemy można z łatwością rozwiązać;
• wykazywania większej inicjatywy;
• dalszego rozwijania zadań związanych z pierwszym etapem.

Zachowania, które mogą pomóc konstruktywnie przejść przez ten etap w dorosłym życiu:

• używanie stanu Ja-Rodzic Ochraniający do zadbania o potrzeby swojego wewnętrznego dziecka;
• eksplorowanie swojego domu na czworakach i dostrzeganie, jak inna to perspektywa;
• poproszenie bliskiej osoby, aby zabrała Cię w miejsce, którego nie znasz;
• eksplorowanie nowych, bezpiecznych przedmiotów wszystkimi zmysłami (smak, zapach, wygląd, faktura, dźwięki) z uważnością na detale; obserwowanie siebie i swoich reakcji, gdy spoglądasz na rzeczy w inny niż zwykle sposób;
• odkrywanie nowego: talentów, jedzenia, aktywności i kultur;
• wybranie innej niż zwykle drogi do pracy.
  Warto rozważyć także psychoterapię, jeśli czujesz, że potrzebujesz.

W kolejnych artykułach następne etapy:
– MYŚLENIE (1,5 – 3 roku) i – TOŻSAMOŚĆ (3-6 lat): KLIKNIJ TUTAJ

Niebawem:
– UMIEJĘTNOŚCI (6-12 lat);
– REGENERACJA (13-18 lat);
– RECYKLING (19+);
– dodatkowy etap (etap 0) – STAWANIE SIĘ (o etapie przed narodzinami!).

„STAWANIE SIĘ”, czyli etap przed narodzinami, dodała do powyższej koncepcji Jean Clark – analityczka transakcyjna, która rozwija koncepcję Pam Levin. Clark uważa, że czas przed narodzinami także ma znaczenie dla naszego rozwoju, a to, jak rodzice przygotowują się na narodziny maleństwa, wpływa na nie równie mocno, jak czas po jego narodzinach. Wyodrębnię ten etap w osobnym artykule kończącym tę serię.

Przyznam, że jeszcze klika lat temu byłabym sceptyczna względem części wniosków, które płyną z prac obu pań. Im bardziej zagłębiam się jednak w kwestie związane ze skryptem, protokołem skryptu (tym najgłębszym tłem, na bazie którego formułuje się skrypt), zakazami i przyzwoleniami – zarówno u siebie, jak i u osób, z którymi analizuję te tematy, tym bardziej widzę, jak ważne to aspekty naszego funkcjonowania. Często nie uświadamiamy ich sobie i nawet nie mamy dostępu do tych treści, mimo że mocno wpływają na nasze życie. Z tego względu warto zaglądać nieco za zasłonkę i stopniowo zyskiwać dostęp do tego, co nie zawsze jest nam od razu dostępne. W swoim tempie.

O kolejnych etapach przeczytasz w następnych artykułach:
– Komunikaty wspierające rozwój: etap III i IV (1,5 roku – 6 lat)
– Komunikaty wspierające rozwój: etap V i VI (6 – 18 lat)

A tym, których interesuje temat, lubią filmiki oraz nie mają problemu z angielskim, polecam ciekawe opracowanie nt. tej koncepcji – w 20 krótkich, powiązanych ze sobą filmikach: KLIKNIJ TUTAJ (odnośnik do youtube).

Bibliografia:
Clarke, J.I.(2000). A Personal View from a Parent Educator. Transactional Analysis Journal, Vol 30(3), 219-222.
Clarke, J.I.(1998). Growing up Again: Parenting Ourselves, Parenting Our Children. Center City: Hazelden.
Clarke, J.I.; Osnes, R.E. (1998). The Developmental Minithon. Transactional Analysis Journal, Vol 28(1), 71-82.
Levin, P. (1988). Becoming the way we are. Deerfield Beach: Health Communications, Inc.
Levin, P. (1988). Cycles of Power. A user’s guide to the seven seasons of life. Deerfield Beach: Health Communications, Inc.
Levin-Landheer, P. (1982). The Cycle of Development. Transactional Analysis Journal, Vol 12(2), 129-139.