Rozpoznanie driverów u konkretnych osób nastręcza czasem trudności. Jeśli mamy czas poznać kogoś, możemy zaobserwować przejawy drivera w różnych zachowaniach, ujawnianych przekonaniach, a także w stylu narracji. Co jednak zrobić, jeśli nie mieliśmy okazji do obserwacji, a zależy nam na uzyskaniu wiedzy o driverze danej osoby lub grupy osób? Może nam w tym pomóc krótkie ćwiczenie i uważne obserwowanie reakcji na instrukcję oraz zachowania i narracji uczestników w trakcie jego wykonywania.

Julie Hay w podręczniku „Analiza Transakcyjna dla trenerów” zaproponowała ćwiczenie „Słonie i żyrafy”. Można jednak skorzystać z innego ćwiczenia tak, aby do obserwacji zachowań dodać też pełną narrację, przez co uzyskamy dodatkowe źródło informacji.

Ćwiczenie 1: Oryginalne ćwiczenie opisane w książce (str. 149) jest do wykonania w grupie osób. Grupa staje w kole, a jedna osoba pośrodku. Osoba ta obraca się dookoła z zamkniętymi oczami, po czym zatrzymuje się i wskazuje dowolną osobę z koła, nazywając ją słoniem lub żyrafą. Wskazana osoba reaguje adekwatnie, tj. jako słoń zgina rękę przed sobą udając trąbę lub jako żyrafa wyciąga rękę do góry udając długą szyję. Osoby po obu stronach tej, która wykonuje gest także muszą wykonać określone czynności ręką znajdującą się przy osobie wskazanej: opuścić rękę w dół udając nogę żyrafy lub wyciągnąć do góry udając ucho słonia. Ten, kto popełni błąd lub wykonuje ruch najwolniej zamienia się z osobą stającą pośrodku koła.

Ćwiczenie 2: Można użyć dowolnego ćwiczenia uruchamiającego zachowania z Dziecka, które jednocześnie pozwala też na uzyskanie narracji osoby biorącej w nim udział. Wielu terapeutów i coachów korzysta w swojej pracy z kart coachingowych (np. Points of You) lub ilustrowanych (np. DixIT). Można wykorzystać je do pracy z metaforą. Uczestnicy są wówczas proszeni o wybór karty, która najbardziej ich zaciekawiła i opowiedzenie historii o tym, co się na niej dzieje (opowieść – bajka). Jeśli grupa jest otwarta i uczestnicy czują się bezpiecznie w swoim towarzystwie, a treść szkolenia i kontrakt zakłada poruszanie osobistych kwestii, można poprosić o wybranie karty, która obrazuje życie danej osoby (opowieść o mnie). Ćwiczenie to można wykonać także w pracy indywidualnej z klientem, ale część wskaźników behawioralnych będzie wówczas trudna do zaobserwowania.

Jak zachowują się przedstawiciele poszczególnych driverów?

Bądź doskonały

Na etapie instrukcji stara się jak najlepiej zrozumieć zasady, często dopytuje („Jak dokładnie wygląda gest przy robieniu słonia? Czy możesz go powtórzyć?”; „Wybieram tylko jedną kartę, tak?”). Podczas realizacji pilnuje przestrzegania zasad przez innych. Stara się wykonać zadanie jak najlepiej. Często używa wtrąceń („jak już powiedziałem”; „co było już poruszone przez Anię”, itp.) oraz dookreśleń, które nie niosą jednak dodatkowych informacji („można powiedzieć”; „możliwe”; „z pewnością”). W narracji może odnosić się do tego, że coś jest wartościowe – bezwartościowe; ze należy lub nie należy czegoś robić. Stosuje podkreślenia („dokładnie”, „właściwie”), odnosi się do siebie („dla mnie”, „osobiście”) oraz do poczucia winy („to moja wina”). Nie lubi gdy się jej przerywa. Używa gestów takich jak wyliczanie na palcach, pocieranie podbródka, ściskanie dolnej wargi między palcem wskazującym a kciukiem. Kieruje wzrok w górę (w jedną stronę) podczas przerwy w wypowiedzi. Może wtedy także napinać usta. Zdarza się, że chrząka (zwrócenie uwagi na to co mówi). Ekspresja Dziecka wolnego jest mocno zblokowana, stąd zachowania będą raczej spokojne, wyważone, bez dużej spontaniczności i swobodnej zabawy.

Bądź silny

Uważa ćwiczenie za niepoważne i niepraktyczne. Wchodzi w nie, aby nie zwracać na siebie uwagi. Może jednak dawać wyraz swojemu sceptycyzmowi („I teraz będziemy się bawić zamiast się szkolić?”; „Te karty mają niby powiedzieć coś o nas? Myślałem, że to poważne szkolenie, a nie zabawa we wróżenie.”). Czuje ulgę, kiedy ćwiczenie dobiega końca. Często odcina się od emocji i uczuć opowiadając o nich nieco dookoła (np. „To jest straszne” zamiast „Boję się tego”). Używa tez określeń ogólnych, zamiast mówić o sobie (np. „Ludzie zwykle nie lubią takiego zachowania” zamiast „Ja nie lubię”; „Ktoś mógłby uznać to za głupie” zamiast „Uważam, że to głupie”). W narracji odnosi się do siły – słabości; radzenia sobie („nie ma sensu płakać nad rozlanym mlekiem”; „trzeba się wziąć w garść”); wypełniania obowiązków, dziecinności („to niepoważne, nie można się tak dziecinnie zachowywać”). Nie używa gestów. Mimika jest mocno ograniczona, twarz pozostaje bez wyrazu. Ekspresja Dziecka wolnego jest mocno zblokowana, stąd zachowania będą raczej spokojne, wyważone, bez dużej spontaniczności i swobodnej zabawy.

Staraj się

Wchodzi w ćwiczenie z entuzjazmem, jednak szybko stara się coś w nim zmienić, dodać nowe reguły, np. wymyśla inne gesty lub dodaje nowe zwierzęta albo bierze dwie karty. Może też wybrać jedną kartę i starać się wymyślić do niej jak najlepszą opowieść, po czym zaczyna przygadać się innym kartom i zmienia wybraną, albo zmienia wymyśloną opowieść (co trudniej zaobserwować, ale zdarza się, że sam o tym powie). Często używa zwrotów pytających („co?”; „nie mogę?”; „hę?”), różnych form „starać się” („próbuję Ci właśnie powiedzieć, że…”; „staram się wyjaśnić….”). Sensem wypowiedzi jest to, że postara się coś zrobić, zamiast rzeczywiście to zrobić. W narracji odnosi się do sukcesu i porażki, szczęścia i nieszczęścia, porównuje się do innych („nie jestem tak dobry, jak on”). Używa sarkazmu. Zadaje więcej niż jedno pytanie na raz. Mowa ciała wskazuje na staranie się: marszczy czoło (stara się zrozumieć); trzyma rękę blisko oka (stara się zobaczyć) lub ucha (stara się usłyszeć), może mieć zaciśnięte pięści. Twarz często wyraża zainteresowanie, irytację, obawę. Kładzie łokcie na kolanach, opiera głowę (podbródek) na dłoni.

Sprawiaj przyjemność

Chce wykonać ćwiczenia jak najlepiej i nie przeszkadzać innym. Zwraca uwagę na niezadowolenie innych, stara się nie zajmować zbyt wiele czasu swoją wypowiedzią. W narracji operuje konstrukcją „pozytywny przekaz – negatywny przekaz”, np. „świetne ćwiczenie, ale nie wiem czy uda mi się wykorzystać je w swojej pracy”; „bardzo mi się podoba ta forma pracy, ale chyba tracimy na nią zbyt dużo czasu”. Często używa pytających form: „dobrze?”; „zgadasz się?”, „tak?” i pytającego tonu głosu. Unika odpowiedzialności, w opowieści często przypisuje ją komuś innemu. Gestykulując najczęściej kiwa głową potakując, uśmiecha się w sztywny sposób (napięty uśmiech), prezentuje otwarte dłonie, może przeczesywać lub poklepywać włosy. Spogląda na rozmówcę z twarzą pochyloną ku dołowi, unosi brwi. Może to prowadzić do wytworzenia się poziomych zmarszczek na czole.

Spiesz się

Zaczyna ćwiczenie jeszcze przed wysłuchaniem instrukcji do końca, jest niecierpliwy, popędza innych. W narracji często odwołuje się do ruchu i pośpiechu („no dalej, lecimy”; „ruszajmy”; „czas nam ucieka”), ale także do zmęczenia i zirytowania („to bez sensu”). Mówi „ja”, ale unika mówienia „my”. Mówi szybko, przerywa innym, nawołuje do czegoś. Gestami podkreśla upływ czasu i zniecierpliwienie: tupie, stuka palcami, macha nogą, wierci się, często zerka na zegarek. Często i szybko zmienia kierunek patrzenia.

Podsumowanie

Identyfikując driver trzeba znaleźć kilka spójnych wskaźników. Każdy z omówionych sygnałów, wyrwany z kontekstu, może być zaprezentowany przez dowolną osobę, niezależnie od jej dominującego drivera. Może się też zdarzyć, że osoby o danym driverze w określonych okolicznościach nie będą zachowywać się typowo, np. osoba z driverem Bądź silny, która pracuje nad sobą i znajduje się w zaufanym gronie może mówić o uczuciach wprost i chętnie wchodzić w ćwiczenia rozwojowe. Zaprezentowane ćwiczenia pozwalają wyciągnąć wstępne, ostrożne wnioski, które wymagają jednak dalszego potwierdzenia.

Jeśli masz ochotę zagłębić się nieco w temat driverów – zerknij na ich szczegółowe opisy:
– Driver: Bądź silny – analiza;
– Driver: Bądź doskonały – analiza;
– Driver: Staraj się – analiza;
– Driver: Sprawiaj przyjemność – analiza.
Opis drivera Spiesz się zamieszczę niebawem.

Zerknij też czego możesz dowiedzieć się o modelu strukturalnym w oparciu o driver: Stany Ja a drivery – model strukturalny.

Bibliografia:
Hay, J. (2010). Analiza Transakcyjna dla trenerów. Kraków: Grupa Doradczo-Szkoleniowa Transmisja.
Klein, M. (2013). Intimate Relationships: Pain and Joy. Winchester / Washington: Psyche Books
Stewart, I.; Joines, V. (2016). Analiza Transakcyjna dzisiaj. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.