W jaki sposób poszczególne adaptacje osobowości manifestują się w ciele? Ciekawą perspektywę daje połączenie koncepcji adaptacji osobowości z bioenergetyką Alexandra Lowena, który koncentrował się na pracy z ciałem. Zdaniem Lowena „zdrowie przejawia się we wdzięku ruchów oraz w miękkości i cieple ciała”. Wyróżnił on 5 typów, z których każdy posiada charakterystyczny dla niego wzór obrony na psychologicznym i mięśniowym poziomie.  Typy te odpowiadają poszczególnym adaptacjom, przy czym dwie adaptacje (obsesyjno-kompulsywna i paranoidalna) u Lowena stanowią jeden typ. Krótkie podsumowanie charakterystyki adaptacji osobowości z uwzględnieniem opisów Lowena zawarli w swojej książce „Personality adaptations” Vann Joines i Ian Stewart. Dzisiejszy wpis jest połączeniem tego podsumowania z nieco szerszymi opisami typów Lowena zawartymi w antologii „Ciało i charakter. Diagnozy i strategie w psychoterapii somatyczno-charakterologicznej.”

Adaptacja obsesyjno-kompulsywna i adaptacja paranoidalna
Główny driver: Bądź doskonały (O-K) / Bądź doskonały i Bądź silny (P)

Dylemat, którego osoba ta doświadczała w dzieciństwie to „Mogę być wolny, jeśli nie stracę głowy i nie poddam się w pełni miłości”. W efekcie nieustannie kontroluje się, aby być wolna, co w pewnym sensie zaprzecza rzeczywistej wolności. Jest czujna – uważa, aby nie została wykorzystana lub zdominowana. Trzyma w ryzach swoje impulsy. W typologii Lowena jest to typ sztywny, który przeżywa konflikt wolność vs. poddanie się miłości i w efekcie tworzy względnie bliskie relacje, jednak mimo wrażenia zaangażowania i intymności pozostaje czujny.

Ciało jest zwykle proporcjonalne, harmonijne i w pełni naładowane energią, która jest trzymana peryferycznie (nadgarstki i kostki, ale także głowa, ręce, genitalia). Pozwala to na przepływ emocji, ale blokuje wyrażanie jej. Osoby te trzymają ciało prosto – jest nieugięte, głowa trzymana wysoko, a kręgosłup prosty. Jest to jednak postawa obronna, a sztywność jest trwała. Napięte są przede wszystkim mięśnie długie, szczególnie wzdłuż kręgosłupa. Mięśnie miednicy są zaciśnięte. Oddycha głównie klatką piersiową – oddychanie jest zablokowane. Jeśli sztywność jest silna to dostrzegalne będą oznaki spadku ożywienia ciała: blada lub szara skóra, brak blasku w oczach, zmniejszona koordynacja ruchowa.

Osoby te są zwykle ambitne, rywalizujące i agresywne. Mogą być uparte, ale raczej nie złośliwe. Upór wynika z obawy o utratę wolności. Niechętnie wyrażają emocje, odczuwają wtedy dyskomfort, unikają kontaktu z innymi osobami (w tym wzrokowego). Występują dwa typy: wiotki, który ma tendencje histeryczne oraz „metalowy pręt”, który ma tendencje narcystyczne lub obsesyjne.

Adaptacja schizoidalna
Główny driver: Bądź silny

Dylemat, którego osoba ta doświadczała w dzieciństwie to „Mogę istnieć tak długo, jak długo nie potrzebuję za dużo”. Przekonanie to bierze się z obawy, że wyrażanie własnych oczekiwań i żądań doprowadzi do przytłoczenia nimi innych osób, co jest związane z wczesnodziecięcym doświadczeniem niedostępności opiekunów – stanowiącej dla dziecka zagrożenie jego egzystencji. W typologii Lowena jest to typ schizoidalny, który przeżywa konflikt istnienie vs. potrzeba i w efekcie unika intymnych relacji.

Ciało jest zwykle wąskie i skurczone oraz napięte, a twarz bez ekspresji. Oczy unikają nawiązywania kontaktu. Jeśli występują współtowarzyszące elementy paranoidalne ciało może być pełniejsze i bardziej atletyczne. Energia jest zamrożona w centrum ciała, tak aby nie docierała do peryferyjnych obszarów, które wchodzą w kontakt ze światem zewnętrznym: twarzy, rąk, stóp, genitaliów. W tym celu jest zablokowana w napięciach mięśniowych u podstawy głowy, w ramionach, miednicy i stawach biodrowych. Zablokowana energia może eksplodować w postaci gwałtownego czynu (w tym nawet zabójstwa), co będzie prowadziło do rozpadu osobowości i schizofrenii. Brak ładowania peryferyjnych obszarów związany jest z nadwrażliwością (słabe granice ego). Jest to słabość, która ogranicza odporność na świat zewnętrzny, przez co następuje wycofanie w celu obrony. Osoba ta ma ograniczoną identyfikację z ciałem, przez co niedostatecznie odczuwa swoją tożsamość – nie jest spójna. Charakterystyczny jest podział ciała na dwie połowy, a także występujące rozszczepienie widoczne w sprzecznych postawach.

Adaptacja bierno-agresywna
Główny driver: Staraj się

Dylemat, którego osoba ta doświadczała w dzieciństwie to „Jeśli będę robić to, co chcę – stracę twoją miłość. Żeby uzyskać twoją miłość muszę się poddać”. Obawia się w związku z tym eksplozji gwałtownego zachowania i utrzymuje emocje w sobie. W typologii Lowena jest to typ masochistyczny, który przeżywa konflikt miłość (bliskość) vs. wolność (autonomia) i w efekcie może stworzyć bliski związek, jednak w oparciu o postawę uległą. Lowen uważa jednak, że masochizm nie oznacza chęci cierpienia. Pojęcie to w tym ujęciu nie ma także związku z preferencjami seksualnymi. Osoba o tym typie cierpi rzeczywiście i nie potrafi zmienić sytuacji. Choć na zewnątrz prezentuje uległą postawę to wewnątrz żywi urazę, wrogość i poczucie wyższości, które jednak są silnie blokowane w obawie, że mogłyby się wyrazić w gwałtownym działaniu. Ten strach przed wybuchem jest opanowany przez silne trzymanie w ryzach bezpośrednich dążeń, co powoduje że wydobywają się jedynie zawodzenie lub narzekanie.

Ciało jest zwykle niskie i zaokrąglone, a mięśnie i talia są grube. Zauważalna jest gruba, krótka szyja. W ciele jest dużo energii, która jednak jest silnie wstrzymywana, przez co słabo dociera do peryferyjnych obszarów. Ciało jest często skulone, co jest związane z wypchniętą do przodu miednicą i powoduje zagłębienie lub zapadnięcie się w talii. Skóra jest zwykle ciemna, co ma związek z blokadą energii. Energetyczny zastój prowadzi do poczucia ugrzęźnięcia. Występuje też tendencja do tycia, jako że typ ten ma trudność z eliminowaniem i wyrzucaniem. Na poziomie psychologicznym osoba ta dąży do uzyskania aprobaty innych przez uległą postawę i przymilanie się. Głębiej chowa jednak urazę i wrogość, które przejawiają się w zachowaniu, często nieuświadomione. Z tego wynika tendencja do zachowań bierno-agresywnych.

Adaptacja histrioniczna
Główny driver: Sprawiaj przyjemność

Dylemat, którego osoba ta doświadczała w dzieciństwie to „Jeśli jestem niezależny muszę zrezygnować z pragnienia wsparcia i ciepła”. Zdecydowała się w związku z tym odrzucić niezależność, aby móc wyrażać swoje potrzeby. W typologii Lowena jest to typ oralny, który przeżywa konflikt potrzeba vs. niezależność i w efekcie może stworzyć bliski związek, jednak w oparciu o swoją potrzebę wsparcia i ciepła, a zatem bazując na infantylnych założeniach.

Ciało jest zwykle szczupłe i wydłużone, a mięśnie nie są rozwinięte, co szczególne widać na rękach i nogach. Nie jest aż tak ściśnięte jak w przypadku osobowości schizoidalnej. Zauważalna jest fizyczna niedojrzałość, co może dawać wrażenie dziecięcego wyglądu. Przepływ energii jest słaby, szczególnie w dolnej części – energetycznie osoba ta jest niedoładowana (energia jest zamrożona). W efekcie pojawia się podatność na silne wahania nastroju. Stopy są często wąskie, a nogi wydają się być kruche, jakby nie były w stanie utrzymać reszty ciała. Osoba ta ma trudność ze staniem na własnych nogach i w związku z tym ma tendencję do przylegania do innych. Wiąże się z tym trudność z przebywaniem w samotności.

Osoba ta doświadcza wewnętrznej pustki i mimo, że zachowuje się tak, jakby sama chciała dbać o innych, to w rzeczywistości oczekuje, że inni nadadzą sensu jej życiu, „wypełnią ją”. Na poziomie oczekiwań pojawia się myśl, że inni powinni o nią zadbać i przekonanie, że jej się to należy. Wypiera jednak te dążenia z obawy, że jeśli je ujawni to jej potrzeby nie zostaną nigdy zaspokojone.

Adaptacja antyspołeczna
Główny driver: Bądź silny i Sprawiaj przyjemność

Dylemat, którego osoba ta doświadczała w dzieciństwie to „Mogę być blisko ciebie, jeśli zrezygnuję z wolności i pozwolę ci się kontrolować i wykorzystywać. Ty możesz być blisko mnie, jeśli zrezygnujesz z wolności, jeśli pozwolisz mi się kontrolować i cię wykorzystywać”. Konflikt dotyczy z jednej strony pragnienia bliskości, a z drugiej pełnej niezależności. Z tego względu stara się dominować nad partnerem w związku przez kontrolę i uwodzenie, spychając go na pozycję oralną. W typologii Lowena jest to typ psychopatyczny, który przeżywa konflikt niezależność vs. bliskość i w efekcie może stworzyć związek z ograniczonym stopniem bliskości z osobą, która go potrzebuje, pod warunkiem, że może on kontrolować związek.

Górna część ciała jest zwykle rozbudowana, podczas gdy dolna szczupła. Odcięcie jest na linii bioder i blokuje przepływ energii w dół. Widoczne jest także usztywnienie. Głowa jest nadmiernie doenergetyzowana w związku z nieustannym planowaniem jak przejąć kontrolę i przechytrzyć innych. Oczy patrzą uważnie, często są przymrużone, dostrzegalne jest w nich napięcie. Kontrola dotyczy także samego siebie – osoba ta nie może „stracić głowy”, stąd jest ona trzymana sztywno. Kontrola obejmuje również zaprzeczanie emocjom.

Typ ten dzieli się na dwa podtypy: dominujący i uwodzący. W typie dominującym, który manipuluje głównie przez używanie siły, miednica jest zaciśnięta i energetycznie niedoładowana. W podtypie uwodzącym, który manipuluje przez uwodzenie (rozbudzanie pragnień), ciało jest bardziej regularne i harmonijne (górna połowa nie jest tak napompowana jak w typie dominującym), jednak plecy są zbyt giętkie. Miednica jest za to przeładowana energią, ale odłączona od reszty ciała. Na poziomie psychologicznym pojawia się silna potrzeba kontrolowania, aby samemu nie być kontrolowanym. Osoba ta stara się doprowadzić do sytuacji, w której to inni jej potrzebują. Dzięki temu nie wyraża swojej potrzeby bliskości, która jest zamieniona na komunikat: „pozwalam ci być blisko mnie, skoro tak mnie potrzebujesz”.

Nawiązanie do bioenergetyki jest dla mnie bardzo ciekawym rozwinięciem koncepcji adaptacji osobowości. Zaintrygowana zaopatrzyłam się w „Bioenergetykę” Lowena i będę zgłębiać temat. Możliwe, że pojawią się kolejne wpisy w tym obszarze 🙂

Jeśli chcesz poczytać więcej o adaptacjach osobowości zerknij na obszerne zestawienie dostępne na blogu: Adaptacje osobowości – przegląd informacji.

Bibliografia:
Joines, V.; Stewart, I. (2002). Personality Adaptations. Kegworth and North Carolina: Lifespace Publishing and Chapel Hill.
Lowen, A. (2011). Bioenergetyka. Koszalin: Centrum pracy z ciałem
Santorski, J. (1995). Bioenergetyczna analiza charakterów. Typologia według Aleksandra Lowena. W: Ciało i charakter. Diagnozy i strategie w psychoterapii somatyczno-charakterologicznej. Warszawa: Jacek Santorski Co Agencja Wydawnicza.
Santorski, J. (1995). Bioskrypt według Vincenta Lenhardta. W: Ciało i charakter. Diagnozy i strategie w psychoterapii somatyczno-charakterologicznej. Warszawa: Jacek Santorski Co Agencja Wydawnicza.