Porządny wygląd, nienaganne maniery, koncentracja na potrzebach innych. Dba o dobre relacje z ludźmi w swoim otoczeniu, a jej dom jest uosobieniem gościnności. Wspiera potrzebujących i pamięta o drobnych, życzliwych gestach. Mimo oferowanej serdeczności jest jednak niedostępna emocjonalnie. Tak najczęściej odbieramy osobę, której dominującym driverem jest Sprawiaj przyjemność. Z czym jeszcze wiąże się posiadanie tego drivera?

Mavis Klein, psychoterapeutka i analityk transakcyjny w swoich książkach dokonuje dogłębnej analizy driverów, omawiając je począwszy od przyczyn wczesnodziecięcych, przez cel, przejawy, zasoby i koszty, aż po manifestację w wersji ekstremalnej (patologicznej). Wpis ten w całości poświęcam omówieniu drivera Sprawiaj przyjemność w oparciu o jej wnioski.

Osoby preferujące skrótową formę prezentacji wniosków zapraszam do zerknięcia na tabelkę zamieszczoną pod koniec wpisu.

Opis zachowania

Celem drivera Sprawiaj przyjemność jest zapobieganie lękowi przed odpowiedzialnością. Osoba z tym driverem decyduje się „sprawiać przyjemność” innym z oczekiwaniem, że oni będą w rewanżu „sprawiać przyjemność” jej. Jest to transakcja wiązana. Celem jest zaspokojenie swoich potrzeb przez manipulację. Osoba ta sprawia przy tym wrażenie, że nie tyle o coś zabiegała, ile po prostu jej się to przytrafiło. W związku z tym nie bierze też za to odpowiedzialności. W takich sytuacjach inni generalnie czują, że osoba ta nimi manipuluje, ale sprawa jest na tyle delikatna, że trudno ją udowodnić wprost. Często sama nie wie, czego chce i z tego powodu lubi gdy inni mówią jej czego ma chcieć. Kiedy zostanie wprost zapytana o jej oczekiwania wymawia się jakąś oczywistością lub frazesem. Wiąże się to z odrzuceniem autonomii i niezależności. Nagrodą w tej sytuacji jest zwolnienie z odpowiedzialności. Jeśli coś pójdzie źle – jest to wina kogoś innego. Osoba z tym driverem jest nadmiernie przystosowana. Tak bardzo, że w rzeczywistości nie ma dostępu do swojego stanu Dziecka wolnego. Czuje się w obowiązku mieć tylko przyjemne emocje i odczucia oraz zachowywać się poprawnie. Jednocześnie wymaga tego od innych. Często myśli o tym, co powiedzą inni („Tak nie można, co powiedzą sąsiedzi?”). Bywa przy tym wścibska. Paradoks polega na tym, że osoba ta stara się zadowolić wszystkich, a w rzeczywistości rzadko naprawdę sprawia komuś przyjemność, ponieważ nie zwraca uwagi na rzeczywiste potrzeby różnych osób. Często zakłada, że wie co inni powiedzą lub czego potrzebują, choć w rzeczywistości nie wysłuchuje ich potrzeb i nie odpowiada na nie. Pragnienie bycia kochanym przez wszystkich to prosta droga do braku prawdziwego uczucia od kogokolwiek.

Osoba z dominującym driverem Sprawiaj przyjemność ma ogromną trudność w rozróżnieniu pomiędzy odpowiedzialnością ze stanu Ja-Rodzic, a uczuciami ze stanu Ja-Dziecko. Mavis Klein podaje tu jako przykład jak wygląda jej opieka nad kapryśnym krewnym. Osoba ta wymaga od siebie przejawiania życzliwości względem krewnego (ze stanu Ja-Dziecko) i jednocześnie uważa to za jej obowiązek (ze stanu Ja-Rodzic). Ma trudność z mówieniem „nie”. Chociaż stara się nie wyrażać sprzeciwu wprost, zdarza jej się zapomnieć, że na coś się zgodziła. Skrycie chowa urazę i kolekcjonuje ją do czasu, aż nie wybuchnie. Ten, kto ma nieszczęście być najbliżej, zostanie wtedy zasypany licznymi oskarżeniami. Może to przybrać postać projekcji: „Daj mi spokój! To ty jesteś zły, nie ja.” Trwanie w pozycji drivera i sprawianie przyjemności innym wymaga wysiłku. Nie jest możliwe ciągłe utrzymanie tego stanu. Z tego względu nieuchronne są gwałtowne wybuchy z pozycji obwiniającego (z ang. blamer – w miniskrypice). Zazwyczaj związane jest to z nieuprzejmością i niezważaniem na innych przy jednoczesnym usprawiedliwianiu swojego zachowania tym, że inni wykorzystują tę osobę lub nie doceniają jej przyjaznych gestów.

Kluczową sprawą dla osoby o tym driverze jest odpowiedź na pytanie: „Jestem dobry czy niedobry?”. Porusza się pomiędzy wymiarami, takimi jak wina i niewinność, wychowywanie i bycie wychowywanym, kontrola i bycie kontrolowanym. Swobodna ekspresja emocji jest wyhamowana w imię emocjonalnego bezpieczeństwa. Mimo to osoba ta nigdy nie jest pewna czy jest wystarczająco „dobra”, aby nie została odrzucona przez innych. Ma tendencję mówić „my”, zamiast „ja”. Unika w ten sposób autonomii i odpowiedzialności. Używa określeń odnoszących się do miłej i przyjemnej atmosfery, a także wskazujących na niepewność i dających możliwość wycofania się („tak jakby”, „trochę tak”, „tak przypuszczam”, „nie zrozumiałeś mnie”). Co ciekawe, używanie zwrotu „proszę” nie jest związane z tym driverem. Prosząc o coś wyrażamy swoje oczekiwania, a tego właśnie unika osoba posiadająca driver Sprawiaj przyjemność. Jej ton głosu jest często proszący (aż do żałosnego), usprawiedliwiający, pytający. Często unika patrzenia wprost na drugą osobę oraz wielokrotnie przytakuje, gdy ktoś mówi. Ma też tendencję do sprawdzania czy dobrze wygląda w lustrze, wygładzania włosów, poprawiania wyglądu zewnętrznego.

W swoich działaniach osoba, której dominującym driverem jest Sprawiaj przyjemność szuka potwierdzenia dla założenia: „Nie ważne co robię, inni i tak nie są zadowoleni.” lub „Nikt nie daje mi tego, czego chcę.”, czy też „Nikt nie pozwala mi być sobą.” Celem obronnym drivera jest unikanie bycia odrzuconym. W związku z tym musi być odpowiednio „dobra”. Konformizm uważa zatem za największą cnotę. Bardzo stara się utrzymać swoje poczucie własnej niewinności. Podporządkowane są temu pozostałe cele społeczne. Jednocześnie obawia się także bycia wchłoniętym (dosłownie: pożartym). Mavis Klein używa zamiennie określenia pożarty i zdławiony tłumacząc, że osoba o tym driverze tak właśnie postrzega intymną relację. Osoba ta rzadko zagłębia się w psychologiczne zagadnienia i kwestie samorozwoju wychodząc z założenia, że jeśli wszyscy będą dla siebie mili i porządni nikt nie będzie miał żadnych problemów. Skazą na tym idealnym wyobrażeniu są dla niej jej własne wybuchy i związane z nimi niegrzeczne zachowanie, jednak usprawiedliwia je przed sobą nieprawidłowym zachowaniem innych i swoim prawem do okazania w związku z tym niezadowolenia.

Zysk

Jest serdeczna i pomocna, szczególnie względem potrzebujących. Zaangażowania w działania charytatywne. Dba o drobne serdeczności, takie jak wysłanie kartek świątecznych czy życzeń urodzinowych dla znajomych i krewnych. Lubi nawiązywać kontakty towarzyskie, jest gościnna i hojnie dba o swoich gości. Bez trudu dopasowuje się do stosownych norm i oczekiwanych w danych okolicznościach zachowań. Łatwo nawiązuje relacje i dba o ich przyjemny charakter.

Koszt

Ma tendencję do zachowań pasywno-agresywnych w związku z blokowaniem spełnienia swoich oczekiwań. Nie uwzględnia rzeczywistych, indywidualnych potrzeb innych, jest przy tym przekonana o swojej nieomylności. Ma tendencję do problemów z niestrawnością – jest to somatyzacja mająca związek z dławieniem „niepoprawnych” emocji. Występuje u niej większe niż przeciętnie ryzyko zachorowania na nowotwór. W skrajnym natężeniu, gdy emocje są zupełnie stłumione, występują zaburzenia histrioniczne.

Geneza

Driver ten cechuje osoby wychowywane w domach, w których szczere emocje są uważane za kłopotliwe. Dotyczy to szczególnie emocji i odczuć takich jak zazdrość, złość, chęć zemsty. Autentyczne emocje spotykają się z komentarzem „To nie było miłe!”. Rodzice w tych domach często traktują dzieci przedmiotowo – mają być dowodem na to, jak ułożona jest rodzina. Dzieci są uczone czuć i robić to, co rodzice uważają za słuszne. Za to są nagradzane, jako „dobre dzieci”. Bezgraniczna miłość rodziców jest ściśle związana z posłuszeństwem (z Dziecka Przystosowanego), a to jest powiązane z brakiem niezależności i odpowiedzialności dziecka.

Mavis Klein wskazuje także na pojawiającą się u osoby o tym driverze idealizację rodzica płci przeciwnej i nadmierne, symbiotyczne związanie się z nim. Może to utrudniać w przyszłości znalezienie partnera życiowego, który będzie odbierany jako warty kochania całym sercem. Jest to związane z doświadczeniem przez dziecko ze strony rodzica przeciwnej płci uczucia miłości silniejszego niż to, którym rodzic ten darzy swojego partnera, tj. rodzica tej samej płci co dziecko. W efekcie dziecko odczuwa względem rodzica tej samej płci mieszankę winy i urazy. Wina wynika z poczucia nieuprawnionego zwycięstwa nad tym rodzicem w rywalizacji o uczucie rodzica przeciwnej płci. Uraza natomiast bierze się z poczucia, ze rodzic ten nie miał dość siły, aby ułożyć relacje prawidłowo i niejako pokonać dziecko w tej konkurencji. Względem rodzica przeciwnej płci dziecko czuje najczęściej podziw. Może jednak zdać sobie sprawę z tego, że relacja ta jest ograniczająca i może zacząć postrzegać ją negatywnie.

W związku: mężczyzna

Mężczyzna z dominującym driverem Sprawiaj przyjemność jest „słodkim chłopcem mamusi”. Zwykle bierze ślub w młodym wieku i utrzymuje z żoną symbiotyczną relację lub też z urazą unika zaangażowania względem jakiejkolwiek kobiety, aby nie dopuścić do zduszenia siebie, a tak postrzega wejście w relacje intymną. To, jak będzie się zachowywał w związku zależy od tego, czy swoją symbiotyczną relację z matką postrzega jako korzystną czy niekorzystną. Jeśli relację tę postrzega przez pryzmat korzyści to prawdopodobnie jego partnerka będzie kopią matki z jego lat wczesnej dorosłości. Oczekuje, że trafi mu się partnerka, która będzie zachwycona mogąc realizować jego fizyczne i emocjonalne potrzeby. W zamian widzi siebie jako dobrego dostawcę dóbr. Jest to szowinistyczna postawa. Mimo to pod względem seksualnym jest raczej czuły i jest zachwycony jeśli partnerka go uwodzi i matkuje mu. Widzi seks jako sposób partnerów na bycie dla siebie miłymi. Brakuje mu przy tym pasji. Zadowala się trwałą, symbiotyczną więzią z partnerką, która może trwać tak długo, jak długo ona jest zadowolona z tej emocjonalnie bezbarwnej relacji.

Jeśli mężczyzna ten relację z matką postrzega raczej w niekorzystnych kategoriach i ma świadomość żywionej w związku z tym urazy, może żyć w antyskrypcie. Umiejętnie odrzuca wówczas budowanie intymnej więzi z jakąkolwiek kobietą. Może mieć tendencję do przelotnych romansów z kobietami, jednak nie decyduje się na żadne zobowiązania. Może też mieć jednocześnie więcej niż jeden romans, co usprawiedliwia zabezpieczaniem się przed byciem porzuconym. Porzucenia natomiast stale się obawia zakładając, że prędzej czy później każda kobieta uzna go za „niedobrego” i odejdzie. W związku z tym charakterystyczne jest dla niego intensywne zabieganie o kobietę, a następnie przerywanie relacji. Może uwodzić ją, następnego dnia wysłać bukiet kwiatów, aby później nie odezwać się do niej już nigdy. Kobiety natomiast widząc, że nie uzyskają od niego pełnego zaangażowania faktycznie zostawiają go w końcu, co pozwala mu potwierdzić swoje przekonanie.

Niezależnie od wybranej opcji (postrzeganie relacji z matką jako pozytywne lub negatywne) generalnie nie angażuje się w związki pełnym sercem. Ma też tendencję uważać, że krytyka z ust partnerki jest niesprawiedliwa, skoro w swoim mniemaniu zawsze robi wszystko jak należy. Mężczyzna o tym driverze manifestuje zarówno przywiązanie i zależność, jak też ukryte i często zakamuflowane nie branie pod uwagę kobiet w swoim życiu. Okłamuje przy tym zarówno innych, jak i siebie. Nie jest rozwinięty emocjonalnie i cechuje go oportunizm, który jest jego nadrzędną, praktyczną zasadą. Przy umiarkowanym natężeniu drivera jest uosobieniem idei miłego faceta. W ekstremalnym natężeniu jest przymilnym oszustem.

W związku: kobieta

Kobieta z dominującym driverem Sprawiaj przyjemność jest „córeczką tatusia”. Oczekuje, że będzie traktowana jak księżniczka przez mężczyzn w jej życiu. Czuje się uprawniona do wydawania pieniędzy, bez zastanawiania się skąd pochodzą. W zamian widzi siebie jako odpowiednio prezentujący się element wizerunku swojego męża – nienagannie ubrany i zadbany. Zawsze robi i mówi dyplomatycznie poprawne rzeczy, idealnie dba o spotkania towarzyskie. Lubi mieć ładny i przyjemny dom. Wkłada wysiłek w dbanie o niego tak, aby móc ugościć innych zgodnie z przyjętymi normami. Jest dumna z bycia na bieżąco z aktualną modą dotyczącą ubioru, domostwa, manier i postaw. Lubi plotkować ze swoimi przyjaciółkami, ale także angażuje się w działalność charytatywną. Jest typową żoną z przedmieść, przedstawicielką klasy średniej. Seksualnie jest zgodna i czuła. Nie przychodzi jej jednak do głowy, że jej partner mógłby w ogóle pomyśleć o czymś innym, niż ona mu daje. Jeśli partner okaże jakiekolwiek zainteresowanie innej kobiecie jest oburzona i rozdrażniona. Podobnie jak w przypadku mężczyzn posiadających ten driver, niektóre kobiety nie tworzą nigdy trwałej relacji z mężczyznami. Dla tych kobiet żaden mężczyzna nie wydaje się być skłonny i zdolny do dogadzania im tak, jak dotychczas robił to ojciec. Decydują się zatem na przygodne romanse z mężczyznami, którzy wyraźnie o nie zabiegają: obdarowują prezentami, kwiatami, co ma świadczyć o ich „miłości”. Kobieta o umiarkowanym natężeniu drivera Sprawiaj przyjemność to wyobrażenie atrakcyjnej partnerki. Jeśli jednak natężenie drivera jest wysokie bliżej jej do pustej lalki bez prawdziwych uczuć.

W roli rodzica

Rodzice z dominującym driverem Sprawiaj przyjemność są bardzo skoncentrowani na tym, aby dzieci porządnie wyglądały, ładnie się wysławiały i zachowywały się grzecznie. Rodzina ma dobrze wyglądać w oczach krewnych, sąsiadów, przyjaciół i nauczycieli dzieci. Obawiają się bycia nielubianym przez swoje dzieci, stąd pobłażają im i zaspokajają ich potrzeby materialne jak tylko mogą. Uważają, że to właśnie jest miarą ich rodzicielskiej miłości, za co dzieci powinny być należycie wdzięczne. Gdy dorosną, powinny w zamian co raz bardziej odwzajemniać otrzymywane od rodziców prezenty i przysługi. Rodzice o tym driverze zagorzale i wręcz natarczywie podkreślają, że ich rodzina jest bezsprzecznie szczęśliwa. Są głęboko zszokowani i zranieni, gdy w okresie dojrzewania ich dzieci są krnąbrne, niemiłe czy nie zważają na rodziców. Mają wówczas tendencję do wyrzutów w stylu „Po tym wszystkim co dla ciebie zrobiliśmy.”. Możliwe też, że otrzymają od dzieci to, czego oczekują: pełne szacunku uwzględnianie ich zdania połączone z deklaracjami poparcia dla rodziców, jednak bez autentycznych uczuć, których w rzeczywistości pragną. Czują się tym zranieni, ale nie zdają sobie sprawy, że dostają dokładnie to, co sami włożyli w tę relację. Rodzice ci mają tendencję do zastępowania prawdziwych uczuć podarunkami.

Podejście: jak budować relację

Jeśli osoba o tym driverze zrobiła coś dla Ciebie – podziękuj jej grzecznie. W rozmowach pozostań na płytkim poziomie, bez odwoływania się do głębokich kwestii, takich jak emocje czy potrzeby. Zbyt odważne słowa lub ujawnione głębokie uczucia mogą wprawić ją w zakłopotanie, za co obarczy winą Ciebie. Jeśli osoba ta zachowuje się względem Ciebie nieprzyjemnie – wyraź swoją złość wyraźnie, ale w kontrolowany i grzeczny sposób. Jeśli również wybuchniesz i będziesz niemiły osoba ta skoncentruje się na Twoim złym zachowaniu, usprawiedliwiając jednocześnie swoje. Nawet przy konstruktywnym wyrażeniu złości może nadal odmawiać przyjęcia odpowiedzialności i usprawiedliwiać się tym, że została źle zrozumiana. Będzie jednak musiała zmierzyć się z refleksją, że coś w jej zachowaniu wyzwoliło złość. Jeśli skłamie wprost, a Ty masz pewność, że jest świadoma kłamstwa – nie wpadaj w zastawioną pułapkę i nie oskarżaj jej o kłamstwo. Będzie wówczas próbowała się wykręcać. Zamiast słów wybierz znaczące milczenie połączone z patrzeniem wprost w oczy. Będzie to nieme oskarżenie, od którego nie można się już tak łatwo wykręcić przy użyciu śliskich argumentów.

W intymnej relacji konfrontowanie osób z tym driverem wymaga cierpliwości. Przyczyna ich zahamowania tkwi bardzo głęboko. Sprawdzić się może powstrzymanie się przed dawaniem jakichkolwiek znaków rozpoznania (negatywnych i pozytywnych), kiedy osoba o tym driverze mówi banały i oczywistości, zamiast ujawniać swoje głębsze potrzeby. Zmusza ją to do zrobienia czegoś realnego, jako że powierzchowne działania nie przynoszą efektu. Warto jednak obficie używać znaków rozpoznania za każdy, nawet najdrobniejszy, przejaw autentyczności i autonomii. Pokaż im autentycznie, że rani cię brak emocjonalnej odpowiedzi kiedy samemu wnosisz emocje. Dziękuj też, jeśli wyrażą autentyczną agresję, ponieważ jej właśnie najbardziej boją się okazywać. Jeśli uda Ci się nawiązać z osobą o tym driverze autentyczną relację z emocjonalną odpowiedzialnością i dojrzałością, zyskasz także sojusznika cechującego się dużą mądrością i siłą w radzeniu sobie z innymi ludźmi.

Możliwość zmiany

Wyzwaniem, dla osoby z dominującym driverem Sprawiaj przyjemność, jest akceptowanie własnej odpowiedzialności za to, co ją spotyka oraz akceptowanie tego, że będzie czasem sprawiać ból innym. Postawa, którą zwykle przejawia względem ludzi może być zasobem w przypadku powierzchownych i przejściowych kontaktów z innymi, w których nie budujemy głębokich relacji, a raczej dbamy o ich poprawność. Przejawianie jej względem bliskich osób jest jednak w rzeczywistości ich krzywdzeniem, ponieważ obejmuje także odpowiadanie na ich szczere pytania frazesami i oczywistościami. Prawdziwe zaangażowanie wymaga bycia w intymnym kontakcie, a zatem zakłada odpowiadanie zgodnie z emocjami, a nie w oparciu o wyobrażenie nt. bycia grzecznym i poprawnym. Wymaga to elastyczności i realnych relacji, a nie powierzchownego konformizmu. Osoba ta musi zatem nauczyć się odpowiadać jednoznacznie i zgodnie z własnymi potrzebami, a nie swoim przekonaniem o tym, jak powinna odpowiedzieć. Odpowiadanie zwrotami „jak wolisz”, „ja nie mam zdania” nie jest wcale wyrazem uprzejmości, a unikaniem odpowiedzialności.

Warto, aby zobaczyła czy potrafi czasami złamać otrzymane zakazy, takie jak „nie czuj, tego co czujesz – zamiast tego czuj, to co powiem ci, że masz czuć”, „nie zostawiaj mnie”, „nie dorastaj”, „nie wyrażaj złych emocji”, „nie miej wiedzy nt. tego, czego chcesz”. Musi odważyć się być czującą, autonomiczną jednostką.

Podsumowanie informacji o driverze Sprawiaj przyjemność (za Mavis Klein):

Osobiście zastanawiam się czy w niektórych aspektach Mavis Klein nie wyciąga zbyt daleko idących wniosków. Tworzy jednak spójny opis stylu funkcjonowania i jego przyczyn. Osoby zainteresowane pogłębieniem tego tematu odsyłam do jej publikacji.

Jeśli zainteresował Cię ten wpis, zerknij na opis pozostałych driverów:
– Driver: Bądź doskonały – analiza;
– Driver: Bądź silny – analiza;
– Driver: Staraj się – analiza;
Opis drivera Spiesz się zamieszczę niebawem.

Zobacz też jak rozpoznać driver w 15 minut oraz czego możesz dowiedzieć się o modelu strukturalnym w oparciu o driver: Stany Ja a drivery – model strukturalny.

Bibliografia:
Klein, M. (2013). Intimate Relationships: Pain and Joy. Winchester / Washington: Psyche Books