Skrypt życiowy jest naszym nieuświadomionym planem na życie. Już we wczesnym dzieciństwie na nieświadomym poziomie decydujemy o tym, jaki będzie scenariusz naszego życia, a następnie tak je prowadzimy, aby go potwierdzić. Jest to jedna z kluczowych koncepcji analizy transakcyjnej. W książkach poświęconych AT niemal zawsze dużą część poświęca się zidentyfikowaniu naszego skryptu. W tym wpisie chcę jednak zwrócić uwagę na nieco inną kwestię – waluty skryptu, tj. tego, czym wypełniamy nasz skrypt życiowy.

Waluta skryptu życiowego

Waluta skryptu życiowego (z ang. script currency) to coś, czego używamy, aby zrealizować swój scenariusz. Można powiedzieć, że jest to swojego rodzaju motyw przewodni, do którego często się odnosimy i którego używamy, aby żyć w skrypcie. W „Słowniku analizy transakcyjnej” autorstwa prof. Jarosława Jagieły waluta jest definiowana jako „środek płatniczy gry lub skryptu”.

Eric Berne, twórca analizy transakcyjnej, wymienił pierwotnie trzy waluty skryptu: części ciała (niektórzy autorzy podają tu raczej przemoc), pieniądze i słowa. Gaylon Palmer rozwinął jednak tę koncepcję dodając kolejnych jedenaście walut i tworząc tym samym zestawienie potencjalnych 14 walut. Można być „złapanym” przez walutę (z ang. hooked by) lub nią handlować (z ang. deal in). Kiedy jesteśmy „złapani” przez jakąś walutę używamy jej do uzyskania warunkowego bycia OK (np. Jestem OK, jeśli mam władzę / koncentruję się na pieniądzach.). W drugim przypadku, gdy handlujemy daną walutą, używamy jej do transakcji i wymian (np. koncentruję się na jedzeniu – piszę książki o jedzeniu, często o nim rozmawiam).

Zachęcam Cię do przeanalizowania, którą walutę (lub które waluty) wybrałeś do realizacji swojego skryptu i w jaki sposób. Poniżej znajduje się lista 14 potencjalnych walut wraz z krótkim opisem. Zaznacz te, które są dla Ciebie istotne oraz sprawdź czy mają dla Ciebie znaczenie do uzyskania warunkowego bycia OK (tj. masz poczucie, że jesteś OK, jeśli coś dzieje się wokół danej waluty) czy też używasz ich do wymian (tj. często są tematem, który gości w Twoim życiu – chętnie się na nim koncentrujesz).

Co ważne, koncentrować możemy się na czymś, czego nie mamy, a do czego nieustanie dążymy lub czego nie możemy osiągnąć, choć stanowi ważny temat w naszym życiu, np. dwie osoby mogą mieć władzę jako swoją walutę. Pierwsza będzie wpływowym politykiem, a druga asystentem, który w skrytości marzy, że kiedyś dojdzie do stanowiska Dyrektora Generalnego, choć niekoniecznie ma ku temu kwalifikacje i możliwości. Niezależnie od możliwości temat władzy jednak go absorbuje. To czy osiągnie „sukces” przy użyciu swojej waluty zależy jednak od innych czynników. Podobnie z pieniędzmi – dwie osoby mogą mieć tę walutę skryptową. Jedna będzie milionerem gromadzącym coraz to większe sumy i skoncentrowanym na ich pomnażaniu, a druga będzie tonąć w długach podejmując coraz to gorsze decyzje finansowe. Dla obu pieniądze będą jednak motywem przewodnim.

Z walutami związane są też charakterystyczne gry psychologiczne. To temat na osobny wpis, dzisiaj podam jedynie nazwy, a ciekawych odsyłam do książki „W co grają ludzie” Eric’a Berne’a – kluczowej pozycji na półce z podpisem analiza transakcyjna.

14 walut skryptu: która z nich jest Twoja?

Pomyśl, który temat Cię absorbuje, jest dla Ciebie niezwykle istotny. To jest prawdopodobnie ten motyw, od którego rozpocząłbyś spotkanie z psychoterapeutą lub coachem, zgłaszając go jako ważny w Twoim życiu. Zerknij jak ma się on do poniższej listy:

1. Wyjątkowość – przywiązywanie dużej wagi do unikatowości rzeczy lub doświadczeń, np. ubioru, wybranej aktywności zawodowej, sportowej, itd.
   Charakterystyczna gra: „Tak, ale”
2. Lojalność – kluczowe znaczenie ma lojalność względem rzeczy lub osób, np. utrzymywanie tego samego najbliższego przyjaciela lub lekarza przez wiele lat, nawet za cenę oddalenia się od innych osób.
   Charakterystyczna gra: „Gdyby nie ty”
3. Uczucia – istotne są uczucia i ich okazywanie, np. osoba ta może czuć, że jest OK tylko jeśli płacze ze szczęścia z innymi lub często się wzrusza.
   Charakterystyczna gra: „Cieplarnia”
4. Władza – ważna jest władza i pozycja z nią związana, np. poszukiwanie aktywności zawodowej związanej z wysoką pozycją i posiadaniem podwładnych.
   Charakterystyczna gra: „Teraz cię mam, ty sukinsynu”, „Kozi róg”
5. Odwrotność – kluczowe jest bycie przeciwko, stawianie na swoim – inaczej niż reszta, np. tendencja, aby przewrotnie zakładać inną opcję niż współpracownicy czy przyjaciele.
   Charakterystyczna gra: „Nikt mnie nie rozumie”
6. Seks – aspekt seksualny ma istotne znaczenie, np. częsta masturbacja lub oglądanie pornografii, koncentracja na erotyce.
   Charakterystyczna gra: „Gwałt”
7. Uroda – przywiązywanie dużej wagi do wyglądu zewnętrznego, np. nieustanne dbanie o figurę, nienaganny makijaż, dobry wygląd, przekonanie o swojej nieskazitelnej urodzie.
   Charakterystyczna gra: „Wada”
8. Charyzma – kluczowa jest umiejętność przewodzenia innym, pociągania za sobą całych grup (w artykule autor powołuje się na bajkową postać Szczurołapa).
   Charakterystyczna gra: wariant „Ja tylko próbuję Ci pomóc”
9. Alkohol – koncentrowanie się wokół tematu alkoholu, np. ktoś może znać przepisy wielu drinków, fascynować się produkcją i spożywaniem jakiegoś alkoholu lub znać wiele sposobów na kaca.
   Charakterystyczna gra: „Alkoholik”, „Pijany i Dumny”
10. Jedzenie – skupienie na temacie jedzenia: wymienianie się przepisami, udoskonalanie swoich umiejętności, częste rozmowy o jedzeniu, czytanie wielu książek / blogów kulinarnych.
    Charakterystyczna gra: związana z zaburzeniami odżywiania
11. Przemoc – istotna jest przemoc w różnym wydaniu: od oglądania brutalnych filmów, przez agresywne sporty walki aż do faktycznego wykorzystywania przemocy względem innych.
    Charakterystyczna gra: wariant „Ależ to okropne”
12. Pieniądze – ważne jest to, co z nimi związane: gromadzenie, liczenie, wydawanie.
    Charakterystyczna gra: „Dłużnik”
13. Słowa – są istotne dla osób, które lubią toczyć długie dysputy na jakikolwiek temat lub też koncentrują się na filozoficznych rozważaniach i teoretycznych zagadnieniach.
    Charakterystyczna gra: wariant „Jak się stąd wydostać”
14. Specyfiki – zarówno leki, jak i narkotyki; stanowią walutę dla osób, które koncentrują się na przyjmowaniu medykamentów, jak i dla zażywających narkotyki.
    Charakterystyczna gra: „Naćpany i Dumny”

Jak wygląda w praktyce używanie waluty? Jest ściśle powiązane ze skryptem, a zatem także z będącymi jego częścią zakazami i nakazami. Przykładowo osoba, która ma zakaz „nie istniej” i walutę „jedzenie” może realizować swój skrypt przez anoreksję, a osoba która ma zakaz „niech ci się nie uda” korzystając z tej samej waluty może bezskutecznie starać się osiągnąć biegłość w jakiejś sztuce kulinarnej, co będzie stanowiło dla niej istotny element życia. Ktoś inny może używać jedzenia do budowania relacji z innymi: Jestem OK, jeśli zapewniam mojej rodzinie dobrej jakości jedzenie.

Rozpoznanie własnej waluty pozwala zobaczyć jak przy jej użyciu realizujemy swój skrypt. Jest to też ważne, ponieważ waluta jest tylko „środkiem płatniczym” w naszym skrypcie. Może on ulec zmianie (np. w efekcie naszej świadomej pracy rozwojowej nad zmianą sytuacji), podczas gdy nadal będziemy realizować skrypt, tylko przy użyciu innej waluty. Sposób realizacji (obieg skryptu) zostanie ten sam, zmieni się tylko waluta.

Wpis piszę zainspirowana webinarem Tony’ego White’a, który zwrócił uwagę na ten aspekt przy okazji omawiania kwestii zakazów. Na swoim blogu proponuje on, aby przeanalizować ww. waluty i przy każdej z nich:
– zostawić puste pole, jeśli temat zupełnie Cię nie dotyczy;
– zaznaczyć „+” jeśli jest to temat, o którym lubisz rozmawiać lub czytać;
– zaznaczyć „++” jeśli jesteś umiarkowanie zaangażowany w dany temat;
– zaznaczyć „+++” jeśli jest to dla Ciebie bardzo ważny aspekt;
oraz niezależnie:
– zaznaczyć „H” (od hooked by) jeśli używasz waluty, aby być OK;
– zaznaczyć „E” (od exchange) jeśli używasz jej do wymiany głasków.
Pomoże Ci to przeanalizować, których walut używasz i w jaki sposób.
Jego wpis zobaczysz tutaj: przejdź do bloga Tony’ego.

Bibliografia:
Palmer, G. (1977). Script currencies. Transactional Analysis Journal, Vol 7 (1), Jan 1977, 20-23.
Berne, E. (2004). W co grają ludzie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA